Podstawą prawną do uchylenia mandatu karnego w sprawach o wykroczenie jest art. 101 Kodeksu postępowania w sprawach o wykroczenia. W §1 ustawodawca przyjął, że prawomocny mandat karny podlega niezwłocznie uchyleniu, jeżeli grzywnę nałożono za czyn niebędący czynem zabronionym jako wykroczenie albo na osobę, która popełniła czyn zabroniony przed ukończeniem 17 lat, albo gdy ustawa stanowi, że sprawca nie popełnia wykroczenia z przyczyn, o których mowa w art. 15-1 K.w, tj. obrona konieczna (art. 15 k.w.), stan wyższej konieczności (art. 16 k.w.) lub niepoczytalność i poczytalność ograniczona (art. 16 k.w.). Innymi słowy musi zaistnieć taka sytuacja, która nie została uznana za wykroczenie w świetle przepisów prawa. Ważne jest, aby wskazane wykroczenie było wprost opisane jako zachowanie niepożądane i zagrożone karą.
Uchylenie mandatu karnego następuje na wniosek ukaranego, jego przedstawiciela ustawowego lub opiekuna prawnego złożony nie później niż w terminie 7 dni od uprawomocnienia się mandatu lub na wniosek organu, którego funkcjonariusz nałożył grzywnę, albo z urzędu. Mandat jest prawomocny w momencie jego przyjęcia, zaś sąd nie bada winy ukaranego, tylko bada podstawę jego wystawienia z obowiązującymi przepisami w chwili popełnienia wykroczenia.
W myśl art. 101 § 1a k.p.w. prawomocny mandat karny podlega uchyleniu zgodnie z opisanymi wyżej warunkami, jeżeli grzywna została nałożona wbrew zakazom określonym w art. 96§2 k.p.w. Mandat podlega także uchyleniu, gdy została nałożona wyższa grzywna niż wynika to z art. 96 § 1-1b k.p.w,. jednak w takim wypadku uchylenie mandatu karnego jest możliwe tylko w części przekraczającej dopuszczalną wysokość. Dodatkowo zgodnie z §1b prawomocny mandat karny podlega uchyleniu w każdym czasie na wniosek ukaranego, jego przedstawiciela ustawowego lub opiekuna prawnego lub na wniosek organu, którego funkcjonariusz nałożył grzywnę, albo z urzędu, jeżeli:1) Trybunał Konstytucyjny orzekł o niezgodności z Konstytucją, ratyfikowaną umową międzynarodową lub z ustawą przepisu prawnego, na podstawie którego została nałożona grzywna tym mandatem;2) potrzeba taka wynika z rozstrzygnięcia organu międzynarodowego działającego na mocy umowy międzynarodowej ratyfikowanej przez Rzeczpospolitą Polską. Właściwość sądu, do którego należy złożyć wniosek o uchylenie mandatu. Pojawia się zasadnicze pytanie, czy właściwy dla uchylenia mandatu karnego jest sąd właściwy dla miejsca zamieszkania ukaranego czy miejsca popełnienia wykroczenia, a może występuje jakaś inna właściwość regulująca tą materię. Otóż właściwość sądu do którego należy złożyć wniosek o uchylenie mandatu została wprost wskazana w § 2, z którego wynika, że uprawnionym do uchylenia prawomocnego mandatu karnego jest sąd właściwy do rozpoznania sprawy, na którego obszarze działania została nałożona grzywna.
